این مقاله را به اشتراک بگذارید
اشاره: درباره بیوه کشی حرف زیاد داشتم، راستش با توجه به فعالیت های نویسنده اش امید چندانی نداشتم کار دندان گیری باشد که انتظارم برعکس در آمد و بهتر از آن چیزی شد که حدس می زدم. در فرهنگسرای بهاران جلسه ای برگراز کردیم، آن جلسه به شکلی پیش رفت که برخی حرفها ناگفته ماند. به خیالم روزی که درباره اش نوشتم آنها را خواهم گفت. چنین فرصتی دست نداد. گرفتاری های زندگی زیاد است و ما هم عیالوار و با مشغله های فراوان. تا اینکه فرصتی د برای سایت الف چیزی بنویسم که البته این نوشته هم به رسم مطالب الفِ کتاب، بیشتر معرفی ست تا نقد. همین مختصر را اینجا بازنشر کردم تا شاید روزی که دل و دماغی بود آن را کاملتر کنم.. ح.الف
نگاهی به بیوه‌کشی نوشته یوسف علیخانی
حمید رضا امیدی سرور
تا پیش از این یوسف علیخانی را با سه گانه میلکش می شناختیم، سه مجموعه داستانِ «قدم بخیر مادربزرگ من بود»، «اژدهاکشان» و «عروس بید» که هر سه با واکنش مثبت اغلب منتقدان همراه بودند و جوایز مهمی را نیز نصیب او کردند. مهمترین ویژگی کتابهای علیخانی این بود که هم در میان جوایز خصوصی که منسوب به نویسندگان روشنفکرند و هم در بین جوایز دولتی که منسوب به نویسندگان جریان انقلابند، با موفقیت روبه رو شدند؛ چنانکه برخی آثار او از یک سو در جایزه هوشنگ گلشیری مورد تقدیر قرار گرفتند و برخی هم از دیگر سو جایزه جلال آل احمد را به خوداختصاص دادند.
میلک به عنوان جغرافیا اصلی آثار علیخانی، محل وقوع همه آثار او تا این زمان بوده است، روستایی در الموت قزوین که در عین حال زادگاه نویسنده نیز هست و همین آشنایی باعث شده که علیخانی بتواند به شکلی جا افتاده و مقبول عناصری برگرفته از زندگی و آداب رسوم و باورهای مرد این منطقه را به ساحت داستان آورده و در قالبی پذیرفتنی به خواننده ارائه کند. با این حال میان میلک واقعی و میلکی که علیخانی در جهان داستانهایش خلق کرده تفاوت های بسیاری نیز وجود دارد. درواقع این توفیق آثار او بوده که توانسته تصویری دلخواه خود و متناسب با جهان داستانی‌اش از این اقلیم ارائه کند.
بیوه کشی نخستین رمان یوسف علیخانی نیز در همین اقلیم رخ می دهد و بن مایه اصلی کتاب به یکی از رسوم دیرینه در میان مردم این ناحیه می پردازد که البته در دیگر نواحی ایران نیز به شکل های کم و بیش مشابه دیده شده است.
در این سنت قدیمی که در جوامع روستایی وجود دارد در صورت فوت همسر زن، او باید صبر کند تا برادر کوچکتر همسرش با وی ازدواج کند و امکان زندگی با کسی جز او را ندارد. «بیوه کشی» در چنین بستری با مرگ همسر زنی به نام «خوابیده خانم» در روستای میلک شروع می شود؛ همسری که شش برادر کوچکتر از خود دارد و گفته می شود که اژدر مار ساکن کوههای اطراف میلک باعث مرگ او شده است اما حقیقت ماجرا ریشه در یک عشق و کینه قدیمی دارد که حوادثی خواندنی را در پی دارد.
نویسنده در کنار این ایده که محور اصلی رمان را می سازد، خرده روایت‌هایی جذاب را به صورت شاخه های فرعی به تنه داستان پیوند زده است. خرده روایت‌هایی که هر یک به عنوان برشی از زندگی و آداب و رسوم مردم این ناحیه چونان داستانی کوتاه در بطن داستان اصلی قرار گرفته اند.
در بیوه کشی علیخانی اگرچه به رسمی قدیمی پرداخته که از دید انسان مدرن با اما و اگرهای فراوانی روبه‌رو است، اما در آن جهان سنتی، اصلی پذیرفتنی ست که آدمها ناگزیر به تن دادن بدان هستند؛ حتی اگر تبعات ناگوار فراوانی هم برای آنها داشته باشد. از این منظر اگرچه علیخانی به شخصیت اصلی داستان چنان نزدیک می شود که همدردی خواننده برانگیزد اما به عنوان راوی، به شکلی بی طرفانه عمل کرده و با پرهیز از شعار زدگی، درباره خوبی یا بدی آداب و رسوم و آیین های سنتی مردم این جامعه روستایی حکمی صادر نمی کند. نگاه او به عنوان یک ناظر که از درون چنین جامعه ای برخاسته و با زیر و بم مساپل آن به درستی آشناست، بیش از هرچیز نگاهی انسانی و معطوف به روایت واقعیت‌گرایانه چالش‌هایی‌ست که شخصیت‌های رمان در یک جامعه سنتی با آن روبه‌رو هستند.
از دیگر ویژگی های این رمان اتمسفر پر رمز و راز و وهمناکی‌ست که بر کلیت رمان سایه افکنده و حال و هوایی همانند آثار شیوه رئالیسم جادویی برای بیوه کشی به همراه آرده است. فضایی که در داستانهای کوتاه علیخانی نیز از مؤلفه‌های آشنا محسوب می‌شد. این ویژگی تا حد زیادی ناشی از نوع روایت علیخانی و جان بخشیدن او به پاره‌ای از اشیاء صحنه در برخی موقعیت های داستانی است این مهم حتی در زبان رمان علیخانی نیز انعکاس داشته و گاه باعث استفاده از افعالی متفاوت در موقعیتهای آشنا شده است. (برای نمونه استفاده از فعل کُشتن به جای خاموش کردن در مورد سیگار و…)
در انتها باید افزود انتشار نخستین رمان این نویسنده با استقبال خوانندگان نیز روبه رو شد چنانکه در کمتر از سه ماه، چاپ دوم رمان نیز به بازار آمد و تا چندین هفته بیوه کشی در لیست پرفروشترین آثار بزرگترین کتابفروشی های تهران قرار داشت.
نقل از الف کتاب
بیوه کشی
نویسنده: یوسف علیخانی
ناشر: آموت، چاپ اول ۱۳۹۴
۳۰۴صفحه، ۱۸۰۰۰ تومان