این مقاله را به اشتراک بگذارید
دکتر قهرمان شیری پیش از این با کتابی درباره مکتب های ادب یدر ایران خود را پژوهشگری موشکاف و دقیق نشان داده بود؛ از دکتر شیری اخیرا متابی با نام همسایه هدایت منتشر شده که به نقد آثار غلامحسین ساعدی اختصاص دارد.
چشم در برابر چشم
نگاهی تندگذر بر کتاب همسایه هدایت اثر دکتر قهرمان شیری
انتشارات بوتیمار اولین کتاب از مجموعه داستان و نقد داستان را به غلامحسین ساعدی اختصاص داده است و کتابی تحت عنوان «همسایه هدایت» و با نام فرعی میراث داستان‌نویسی غلامحسین ساعدیزمنتشر کرده که دکتر قهرمان شیری آن را نوشته است. در این کتاب طی پنج‌بخش تنظیم کرده و کوشیده در بخش‌های مختلف به وجوه مختلف زندگی و آثار ساعدی بپردازد. بخش اول کتاب به شرح احوال و فهرست آثار ساعدی پرداخته است. در شرح احوال ساعدی، قهرمان شیری می‌نویسد: در این هیچ تردیدی نمی‌توان داشت که ساعدی نیز مثل بسیاری از نویسندگان پیش از انقلاب گرایش به اندیشه‌های چپ داشته است، اما در این نیز هیچ تردیدی نیست که تأثیر اندیشه‌های چپ‌گرایانه در آثار او چنان بی‌رنگ است که به هیچوجه نمی‌توان در جایی به صراحت بر موردی انگشت گذاشت.
در بخش‌های دیگر به‌ترتیب به داستان‌های کوتاه و بلند، رمان‌ها، نقد و نمایش پرداخته شده و در بخش پایانی کتاب هم خلاصه‌ای از رمان‌ها و رمان‌واره‌ها آورده شده تا بخشی از آثار ساعدی به‌صورت کوتاه در همین کتاب در دسترس باشند. بررسی آثار ساعدی با اولین اثر او یعنی «خانه‌های شهر ری» شروع شده، داستان بلندی که اولین‌بار در سال١٣٣۴ منتشر شد. بعد به «شب‌نشینی باشکوه»، «عزادارن بیل»، «دندیل»، «واهمه‌های بی‌نام‌ونشان»، «ترس‌ولرز»، «گور و گهواره» و «آشفته‌حالان بیداربخت» پرداخته شده است. در بخش رمان‌ها نیز «توپ»، «غریبه در شهر» و «تاتار خندان» مورد بررسی قرار گرفته‌اند. البته در کارنامه ساعدی هفت‌رمان وجود دارد که چهاررمان ناتمام مانده‌اند و تنها سه‌رمان به چاپ رسیده‌اند.
اولین رمان ناتمام ساعدی «مقتل» نام دارد که در سال١٣۴۴ نوشته شده و سه‌رمان ناتمام دیگر عبارتند از «جای پنجه در هوا»، «کاروان سفیران خدیو مصر به دربار امیر تاتارها» و اثری دیگر که عنوانی ندارد. قهرمان شیری در بخشی از کتاب درباره تاثیر نمایشنامه‌نویسی بر داستان‌نویسی ساعدی نوشته: «تخصص ساعدی در نمایشنامه‌نویسی، او را به استفاده گسترده از شگردهای نمایشی در داستان‌نویسی سوق داده و داستان‌هایش –به‌ویژه توپ- را سرشار از صحنه‌های زنده و زاینده‌ای از موقعیت‌های معنادار و نمایشگر سینمایی کرده است. گزینش‌های پویا و پرمفهوم در صحنه‌پردازی، استفاده اقتصادی از قدرت رسانگی گفت‌وگوها، تعبیه توصیف‌های متناسب با موقعیت‌ها و واقعیت‌ها برای افزودن بر قدرت القایی صحنه‌ها و استتار حضور راوی در نهایی‌ترین شکل ممکن، از مشخصه‌هایی هستند که تاثیر نمایشنامه‌های ساعدی بر داستان‌های او را نشان می‌دهند. جلوه‌های این حقیقت را می‌توان در بخش‌های آغازین توپ مشاهده کرد، در آنجا که نخستین صحنه داستان با استقرار یک توپ بر فراز یک تپه مشرف بر راه‌ها و گردنه‌های منطقه به‌وسیله قزاق‌های روسی آغاز می‌شود و همراه با آن، صحبت فرمانده روس با توپچی، درباره شلیک به دشمن اصلی، که عبارت است از، هرآدمی که بخواهد از آن حوالی بگذرد. با آنکه صحنه اول داستان در آرامش کامل روایت شده است و حتی توصیف هوا و فضا نیز دلالت بر هیچ رخداد نامبارکی ندارد، اما از همین صحنه، زمینه بحران در داستان آغاز و کنجکاوی و انتظار مخاطب بر آن معطوف می‌شود». یکی از بخش‌های خواندنی کتاب، «از منظر منتقدان» است که در آن گزیده‌ای از نقدهای مختلفی که درباره آثار ساعدی نوشته شده، آورده شده است. در این بخش نظرات کسانی چون احمد شاملو، هوشنگ گلشیری، آل‌احمد، براهنی و… درباره ویژگی‌های مختلف کارهای ساعدی آمده است.
در قسمتی از این کتاب می خوانیم:
در گور و گهواره، سه داستان وجود دارد که هر سه نیز به نوعی در حوزه ی ناتورالیسم قرار می گیرند؛ به دلیل آن که موضوع آن ها به واپس ماندگان و حاشیه نشینان شهرها اختصاص یافته است. گزارش گونه هایی روایی، از وضعیت بسیار بدهنجار آدم هایی که نداشتن درآمد و زندگی آبرومند، تمام اوضاع زیستی، عاطفی و روانی آن ها را به استیصال کشانیده است: غرقه بودن آدم ها در می و مخدَرات و سر و کار یافتن با فحشاء و فساد، و رفت و آمد کردن به گورستان و حرمت نگذاشتن به مرده ها به خاطر حرص و نیازی که به امکانات مالی وجود دارد، ترشیده ماندن دخترها به خاطر زشتی ظاهر و برخورداری از خانواده ای بسیار تنگ دست…
این کتاب با ۲۸۴ صفحه، شمارگان هزار نسخه و قیمت ۱۹ هزار و ۵۰۰ تومان منتشر شده است.
گفتنی ست دکتر قهـــرمــان شیـــری عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینا؛ پژوهشگر ادبیات معاصر، نقد ادبی، سبک شناسی، تاریخ ادبیات و عرفان بوده و تعدادی از آثار او به شرح زیر است
کتــاب هــای چــاپ شــده:
۱٫ داستان نویسی شیوه ها و شاخصه ها
۲٫ تحلیل و بررسی آثار بهرام صادقی
۳٫ مکتب های داستان نویسی در ایران
۴٫ ابهام، فریاد ناتمام
۵٫ همسایه هدایت
کتاب های در حال چاپ:
۱٫ جادوی جن کشی
۲٫ از واقعیت تا استعاره
*****
متن اوهام
درباره «همسایه هدایت» اثر دکتر قهرمان شیری
غلامحسین ساعدی، به گواهی کارنامه داستان نویسی اش، یکی از مهم ترین و به نظر برخی منتقدان یکی از جهانی ترین داستان کوتاه نویسان ما است. ساعدی در طول عمر نویسندگی نه چندان بلندش کارهای زیادی ارایه داد. عمده حوزه کاری اش البته در سه ژانر رمان، داستان کوتاه و نمایشنامه خلاصه می شد. در زمینه داستان کوتاه یکی از مهم ترین داشته های ادبی معاصر ما و در زمینه نمایشنامه نویسی یکی از سه نمایشنامه نویس مطرح و برجسته معاصر محسوب می شود. شناخت ساعدی، مساله ای مهم برای نسل های مختلف داستان نویس فارسی زبان است. ساعدی مبدع نوعی از داستان نویسی منحصر به فرد بود که بر نسل های بعد از خودش به صورت مستقیم و غیر مستقیم تاثیر گذاشت. کتاب «همسایه هدایت» که با عنوان فرعی «میراث داستان نویسی غلامحسین ساعدی» توسط دکتر قهرمان شیری نوشته و به وسیله انتشارات بوتیمار منتشر شده است، وظیفه بررسی و شناخت ساعدی را بر عهده گرفته است.
کتاب «همسایه هدایت» شامل میراث داستان نویسی غلامحسین ساعدی با سه شاخه اصلی خلاصه آثار، نقد و بررسی و شناختنامه این نویسنده، به قلم قهرمان شیری توسط انتشارات بوتیمار منتشر و راهی بازار نشر شد. این کتاب نخستین عنوان از مجموعه «داستان و نقد داستان» است که انتشارات بوتیمار آن را منتشر می کند. بخش اول کتاب شرح احوال و زندگی این داستان نویس و نمایشنامه نویس را شامل می شود. این زندگینامه، از نسخه های کوتاه و مختصر، اندکی بیشتر و حجمی ۴۳ صفحه ای را شامل می شود. تمام آثار ساعدی در گونه های داستان، نمایشنامه، فیلمنامه، ترجمه و تحقیق نیز به ترتیب سال تولید، در کتاب فهرست شده اند که در بخش های بعدی کتاب به برخی از آنها به طور مفصل پرداخته شده است. این کتاب پنج بخش اصلی دارد که به ترتیب عبارتند از: «زندگی و آثار»، «داستان های بلند و کوتاه»، «رمان ها»، «نقد و نمایش» و «خلاصه رمان ها و رمان واره ها». در قسمتی از این کتاب می خوانیم: «در گور و گهواره، سه داستان وجود دارد که هر سه نیز به نوعی در حوزه ناتورالیسم قرار می گیرند: به دلیل آنکه موضوع آنها به واپس ماندگان و حاشیه نشینان شهرها اختصاص یافته است. گزارش گونه هایی روایی، از وضعیت بسیار بدهنجار آدم هایی که نداشتن درآمد و زندگی آبرومند، تمام اوضاع زیستی، عاطفی و روانی آنها را به استیصال کشانیده است: غرقه بودن آدم ها در مخدرات و سر و کار یافتن با فساد و رفت و آمد کردن به گورستان و حرمت نگذاشتن به مرده ها به خاطر حرص و نیازی که به امکانات مالی وجود دارد، ترشیده ماندن دخترها به خاطر زشتی ظاهر و برخورداری از خانواده ای بسیار تنگ دست…».
همسایه هدایت
دکتر قهرمان شیری
انتشارات بوتیمار
چاپ ١٣٩٣
اعتماد