این مقاله را به اشتراک بگذارید
‘
پیشنهاد کتاب/ «مگه تو مملکت شما خر نیس؟»؛ «محمود و نگار» و «دیوانه ای بالای بام»؛ نوشته: عزیز نسین؛ ترجمه ارسلان فصیحی
خنداندن هنر من است
حمید رضا امیدی سرور
به خاطر دارم آثار عزیز نسین از جمله آثار محبوب دوران نوجوانی ما بود، گذشته از طنز جذاب آنها که گاه آدم را از خنده روده بر می کرد، از زبان بسیار ساده ای برخوردار بودند که حتی برای آن سن و سال هم به راحتی قابل خواندن بودند و مهمتر از همه اینکه انگار یک داستان ایرانی می خواندیم، از اسامی شخصیت ها بگیر تا فضای داستانها و نوع مناسبات فرهنگی حاکم میان آنها برای ما ملموس و آشنا بودند. جالب اینکه حال و هوای انتقادی آثار عزیز نسین و نقدی که بر دیوانسالاری و به ویژه بروکراسی حاکم بر آن در نوشته هایش دیده می شد، خورند جامعه خودمان نیز بود.
بعدها شنیده شد که ترجمه های رضا همراه ترجمه های چندان وفادارانه ی نبوده اند، چه بسا بسیاری نیز از آن داستانها ساخته و پرداخته خود او بوده اند و به سبک برخی مترجمان میکی اسپلین در ایران که به جای ترجمه کردن وظیفه نوشتن را برعهده گرفته بودند و به اختیار خود مایک هامر را اینجا و آنجا به ماموریت می فرستادند؛ رضا همراه نیز رفته رفته آنقدر به کار مسلط شده بود که بی آنکه عزیز نسین را به زحمت بیندازد بر شمار آثارش می افزوده!
به گمانم این ادعا چندان درست نبود، به خصوص اینکه از قضا چند تایی از آثار خود رضا همراه که به سبک عزیز نسین نوشته شده بود و در همان سری جیبی منتشر شده بود، به دستم رسید که نام رضا همراه را به عنوان نویسنده برپیشانی داشت و از قضا آثار ضعیفی بودند که حتی با درنیامده ترین طنزها و قصه های عزیز نسین نیز نمی توانستند برابری کنند! مجموعه این برداشت ها و تجربه ها که ریشه در دوران نوجوانی داشت این دریافت را نزدیک به یقین نشان می داد که رضا همراه ترجمه های آزادی از آثار عزیز نسین ارائه داده و گاه به سلیقه خود تغییراتی هم در متن داده که برای خواننده فارسی جذاب تر بشود، اما در اغلب موارد در اینکه از روی کتاب های عزیز نسین ترجمه کرده، نمی توان تردید داشت، هرچند که با متر و ملاکهای امروز ترجمه های قابل دفاعی نبوده و حتی در قیاس با ترجمه های همزمان خود که صمد بهرنگی، ثمین باغچه بان و احمد شاملو ارایه کرده اند نیز نمی توانستند عرض اندامی کنند.
اما حقیقت این بود که آن ترجمه ها تعدادشان انگشت شمار بود و عامه مخاطبان به واسطه همین ترجمه های رضا همراه که به دلیل تعدد عناوین و انتشار گسترده‌شان در قطع محبوب جیبی میان ما دست به دست می شدند، این نویسنده خوش ذوق ترک را شناختند، چنان که حتی می توان یقین داشت در آن ایام شهرت او در ایران خیلی کمتر از مملکت خودش نبود.
بعدها دوران افول ترجمه های آثار عزیز نسین به فارسی رسید، همیشه برای من این سوال مطرح بود که زمانه این نویسنده طناز به پایان رسیده و مترجمان و ناشران تمایلی به انتشار آثارش ندارند و یا اینکه اسم او در سیاهه‌ی سیاه نویسندگانی جای دارد که امکان چاپ آثارشان وجود ندارد.
اما حالا که سه کتاب «مگه تو مملکت شما خر نیس»، «محمود نگار» و «دیوانه ای بالای بام» به شکلی مقبول از حیث ظاهر و ترجمه به همت نشر ققنوس و برگردان ارسلان فصیحی به فارسی در آمده اند؛ ایده سیاهه‌ی سیاه بیشتر به واقعیت نزدیک می نماید تا سپری شدن دوره این نویسنده. چراکه نه تنها داستانهایش هنوز خواندنی به نظر می رسند و طنازی هایش جذابند و بلکه به دلیل اشتراکات فرهنگی و دینی حال و هوای آنها برای مخاطب ایرانی بسیار ملموس است.
با این اوصاف می توان به یقین گفت انتشار سه کتاب حاضر می تواند زمینه ای باشد برای باز ترجمه دیگر آثار عزیز نسین که برای نشان دادن تصویر واقعی او و آثارش، به عنوان یک نویسنده قابل اعتنا، بسیار ضروری ست. (گفتنی ست نشر مرکز نیز رمانی از او منتشر کرده است)
مَحمَت نُصرَت معروف به عَزیز نَسین به سال ۱۹۱۵ در ترکیه به دنیا آمد و بعد از هشتاد سال زندگی در سال ۱۹۹۵ در گذشت، او حدود نیم قرن به نوشتن ادامه داد و آثار گوناگونی از خود به یادگار گذاشت، علاوه بر داستان کوتاه که عمده فعالیت او محسوب می شد، به رمان نویسی، سرودن شعر، نمایشنامه نویسی و همچنین نوشتن خاطرات و سفرنامه های خود نیز پرداخت. در مجموع نویسنده ای بسیار پرکار بود و به عنوان چهره ای منتقد همواره دربرابر حکومت قرار می گرفت، به همین خاطر چند باری گذرش به زندان هم افتاد. با این حال عمری علیه سانسور مبارزه کرد او مدعی بود برای مبارزه با سانسور حاضر است داستانهایش را به صورت پاورقی در مجلات منتشر کند. (لابد در ترکیه سانسور در مطبوعات کمتر از حوزه کتاب اعمال می شده!)
به هر حال این نگرش انتقادی در آثار او نیز راه یافته بودند. سه کتاب «مگه تو مملکت شما خر نیس؟» (۱۹۵۹)، «محمود نگار» (۱۹۶۰) و «دیوانه ای بالای بام» (۱۹۵۶) از جمله بهترین مجموعه داستانهای عزیز نسین هستند که در دوان میانسالی او منتشر شده اند زمانی که شور نوشتن با پختگی و تجربه بیشتری همراه شده بوده است. نکته جالب اینکه کتاب «مگه تو مملکت شما خر نیس؟» که عنوان اصلی آن «آفرین :حکایت های طنز آمیز » بوده سالها پیش وقتی توسط رضا همراه نیز به فارسی برگردانده شده بود، همین نام برای آن مورد استفاده قرار گرفته بود که عنوان یکی از داستانهای کتاب است.
داستانهای این مجموعه کم و بیش در همان حال و هوای آشنای آثار عزیز نسین جریان دارند، محل وقوع آنها ادارات، قهوه خانه ها، کوچه و خیابان و از این قسم است که نویسنده با دیدی انتقادی به فساد دیوانسالاری و یا تفاوت های طبقاتی، معضلات ناشی از کوته فکری و خرافه نگری و … پرداخته است. او در داستانهایش تنها حکومت ها و دولت ها را نقد نمی کند، بلکه به نقد خود مردم و طرز نگاهشان به زندگی نیز می پردازد.
زبان داستانهای این سه مجموعه ساده و روانند به راحتی خوانده می شوند. اصولا عزیز نسین همواره و در این داستانها نیز از زبان به عنوان واسطه ای برای روایت داستان و انتقال مفاهیم مورد نظرش استفاده می کند و به دنبال گرفتن کارکردهای پیچیده و دشوار از آن نیست. به همین خاطر است که داستانهایش از ساختاری آسان و همه پسند برخوردارند.
و خلاصه اینکه با خواندن این داستانها می توان دمی به آسودگی سرگرم شد، کمی خندید و درعین حال اندکی هم به اندیشه فرو رفت.
نقل از الف کتاب
«مگه تو مملکت شما خر نیس؟»
«محمود و نگار»
«دیوانه ای بالای بام»
نویسنده: عزیز نسین
ترجمه: ارسلان فصیحی
ناشر: ققنوس، چاپ اول ۱۳۹۵
۲۲۴ صفحه، ۱۱۰۰۰ تومان
‘